Według Światowego Raportu Zdrowia 2002, wśród blisko 56 milionów zanotowanych w 2001 roku zgonów, ponad 29% było skutkiem chorób sercowo – naczyniowych. Na nadciśnienie tętnicze najpowszechniejszy czynnik ryzyka sercowo – naczyniowego choruje w Polsce około 8 milionów osób. Na chorobę wieńcową cierpi ponad 1,5 mln Polaków. Jest ona odpowiedzialna za ponad 12% zgonów, a to oznacza, że jest ich najczęstszą przyczyną.
Choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa) jest do pewnego stopnia naturalnym wynikiem procesu starzenia się, choć jej postęp może być u niektórych osób szybszy. U wielu osób rozwija się bezobjawowo, a pierwszym momentem uświadomienia jej obecności jest często zawał mięśnia sercowego, na który w Polsce, zapada rocznie ok. 80 – 100 tys. osób –czyli liczba mieszkańców średniej wielkości miasta. Liczby te uwidaczniają skalę problemu, jaki stanowi choroba wieńcowa dla społeczeństwa i systemu opieki zdrowotnej. Jest ona jedną z najczęstszych przyczyn rent chorobowych.
Zasadniczym problemem związanym z rozwojem choroby wieńcowej jest bardzo często brak objawów ostrzegawczych. To powoduje, że pacjenci mogą nie zdawać sobie sprawy z rozwoju choroby aż do momentu wystąpienia zawału serca. Liczne badania epidemiologiczne wykazały niewątpliwy związek czynników ryzyka z zachorowalnością, a co ważniejsze, spadek zachorowalności i umieralności przy eliminacji lub ograniczeniu czynników ryzyka. Można je podzielić na te, na które mamy wpływ i te, których kontrola jest trudna lub niemożliwa.
Czynniki ryzyka nie poddające się modyfikacji to:
- obciążenie rodzinne,
- wiek,
- płeć męska,
- okres pomenopauzalny u kobiet,
- stan zdrowia,
- pochodzenie etniczne.
Czynniki ryzyka, które możemy w znacznym stopniu ograniczyć:
- palenie tytoniu,
- mała aktywność fizyczna,
- nieodpowiednie odżywianie,
Są także czynniki, których znaczenie można zmniejszyć przy współpracy z lekarzem:
- nadciśnienie tętnicze,
- cukrzyca,
- otyłość,
- zaburzenia gospodarki tłuszczowej (tzw. zaburzenia lipidowe – najczęściej podwyższony poziom cholesterolu).
Badania epidemiologiczne wykazały, że podniesienie poziomu cholesterolu powyżej 180 – 200 mg/ml (czyli powyżej wartości referencyjnych), oznacza zwiększone ryzyko choroby układu sercowo – naczyniowego. W przypadku osób dorosłych przekroczenie poziomu 10% ponad zalecaną wartość, oznacza zwiększenie ryzyka choroby o 30%.
CO POWODUJE CHOROBĘ NIEDOKRWIENNĄ SERCA?
Choroba wieńcowa jest wynikiem uszkodzenia wewnętrznej warstwy tętnic przez wymienione wyżej czynniki ryzyka. Tętnice są wówczas bardziej podatne na rozwój zmian miażdżycowych, powodujących stwardnienie i zmniejszenie ich średnicy. To prowadzi do zmniejszenia przepływu krwi i ograniczenia zaopatrzenia mięśnia sercowego w tlen. Na powierzchni blaszek miażdżycowych (złogi tłuszczu na wewnętrznych powierzchniach ścian tętnic) mogą powstawać skrzepliny, które jeszcze bardziej zwężają światło tętnic i utrudniają przepływ krwi. Przy gwałtownym zamknięciu światła tętnicy, do którego dochodzi po destabilizacji blaszki miażdżycowej pozbawione tlenu komórki mięśnia serca błyskawicznie zużywają swe rezerwy i obumierają. Mamy wtedy do czynienia z zawałem. Jak roślina, która usycha, pozostaje tylko szkielet martwych komórek, który nie ma zdolności kurczenia się. Konsekwencje zawału zależą przede wszystkim od jego zasięgu. Im większa jest martwa strefa, tym bardziej funkcja serca jest ograniczona. Choroba wieńcowa może przebiegać w sposób ostry (niestabilna dławica piersiowa, zawał serca lub nagły zgon sercowy) bądź przewlekły (stabilna dławica piersiowa).
JAK ROZPOZNAĆ CHOROBĘ WIEŃCOWĄ?
Zarówno objawy choroby, jak i nasilenie zmian w naczyniach wieńcowych mogą być bardzo różne. Z chwilą zablokowania tętnic wieńcowych możliwość zapewnienia dostatecznej ilości krwi bijącemu sercu zostaje ograniczona. Powoduje to niedostateczny dowóz tlenu do serca, noszący nazwę niedokrwienia. Objawy niedokrwienia to:
- dolegliwości dławicowe (bóle w klatce piersiowej – dławica piersiowa)
- zadyszka
- zawał (atak) serca
- arytmia czyli zaburzenia rytmu serca
Jednym z najczęstszych objawów choroby wieńcowej jest dławica piersiowa. Oznacza ona charakterystyczny ból, odczuwany przez chorego w środku klatki piersiowej, za mostkiem. Ból ten może promieniować do szyi i żuchwy, ramienia i nadgarstka, najczęściej po lewej stronie ciała. Czasami odczuwany jest niżej, w okolicach dołka nad żołądkiem. Ma on charakter zaciskający i dławiący, chociaż zdarza się niekiedy, że jest opisywany jako jedynie średnio nasilony dyskomfort.
W stabilnej postaci choroby wieńcowej określanej jako dławica piersiowa stabilna, ból dławicowy pojawia się przy odpowiednim poziomie wysiłku fizycznego, przy niskich temperaturach czy silnych emocjach. Ból w stabilnej postaci choroby wieńcowej (stabilnej dławicy piersiowej) kończy się zwykle w ciągu 1 do 5 minut po zakończeniu wysiłku.
Dławica piersiowa niestabilna (wł. ostra niewydolność wieńcowa bez zawału serca) jest to choroba wieńcowa o przebiegu ostrym. Ból trwa bardzo długo lub pojawia się w spoczynku. Zdarza się, że pacjent nigdy wcześniej nie odczuwał tego typu bólów. Dławica piersiowa niestabilna, zwiększająca ryzyko rozwoju zawału serca, może zakończyć się samoistnie.
Innym typem choroby wieńcowej jest zawał serca. W tym przypadku dochodzi do całkowitego zablokowania tętnicy wieńcowej, co prowadzi do uszkodzenia części mięśnia serca. Jego objawem jest ból, taki jak w dławicy piersiowej niestabilnej, ale występuje także, jeśli osoba jest w stanie spoczynku, trwa dłużej i jest zazwyczaj bardziej intensywny. W szybkim rozróżnieniu tych stanów może pomóc jedynie badanie EKG oraz wskaźniki biochemiczna oznaczane we krwi. Następstwa zawału są znacznie poważniejsze. Nie podjęcie w porę skutecznego leczenia oznacza bezpowrotną utratę części mięśnia serca. Niektóre zawały nie są od razu odczuwalne. Z tzw. „cichymi zawałami” mamy do czynienia u chorych na cukrzycę.
Osoby, które są w grupie podwyższonego ryzyka (lub pacjenci, u których występują objawy choroby wieńcowej) powinni regularnie przechodzić badania kontrolne. Badaniami stosowanymi w diagnozowaniu zwężeń tętnic wieńcowych są:
- EKG i elektrokardiograficzna próba wysiłkowa,
- Badanie echokardiograficzne
- izotopowe testy wysiłkowe,
- angiografia tętnic wieńcowych,
- angiografia wieńcowa metodą rezonansu magnetycznego,
- ultraszybka tomografia komputerowa.
Zapobieganie rozwojowi choroby wieńcowej, a jeśli ona już istnieje – powstrzymanie postępu choroby, czyli profilaktyka pierwotna i wtórna, stanowią ważne zadanie stojące przed środowiskiem lekarskim. Profilaktyka pierwotna oznacza wszelkie działania, aby osoby zdrowe nie zapadały na chorobę wieńcową, a wtórna, aby u już chorych nie było postępu choroby i jej groźnych powikłań. Mimo, iż na niektóre czynniki ryzyka nie mamy żadnego wpływu, nie budzi wątpliwości fakt, że zmiana stylu życia i modyfikacja poddających się zmianie czynników ryzyka, zmniejsza zachorowalność i umieralność z powodu chorób serca, szczególnie z powodu choroby wieńcowej.
Nowoczesne leczenie farmakologiczne niedokrwienia obejmuje stosowanie:
- beta – blokerów zwalniających częstość rytmu serca, obniżających wysokość ciśnienia tętniczego i zmniejszających w ten sposób zapotrzebowanie serca na tlen
- nitrogliceryny umożliwiającej kontrolowanie dolegliwości dławicowych, poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych i w ten sposób poprawę przepływu krwi
- blokerów kanału wapniowego, które powodują rozluźnienie mięśni znajdujących się
- w ścianach tętnic wieńcowych, poszerzenie ich światła i zwiększenie przepływu krwi w sercu
- leków o działaniu metabolicznym, takich jak trimetazydyna, przeciwdziałających zaburzeniom metabolicznym w komórkach pozbawionych dostatecznej ilości tlenu.
Wtórna prewencja w chorobie wieńcowej może obejmować zastosowanie następujących leków:
- preparatów obniżających poziom cholesterolu, np. statyn obniżających poziom „złego” cholesterolu (LDL) we krwi
- aspiryny i innych leków rozrzedzających krew, które mogą ograniczyć powstawanie skrzeplin i zapobiegać zamknięciu tętnic wieńcowych.
Poprawę przepływu krwi przez serce mogą zapewnić również leczenie operacyjne lub angioplastyka tętnic wieńcowych.
Nadzieję na poprawę rokowań w dziedzinie kardiologii niesie szerokie zastosowanie tkankowego inhibitora konwertazy angiotensyny – perindoprilu. W ubiegłym roku w Wiedniu, podczas dorocznego Kongresu Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, ogłoszono wyniki badania EUROPA, największego, jakie kiedykolwiek zostało przeprowadzone wśród chorych ze stabilną chorobą wieńcową. W trwającym 4 lata projekcie, wzięło udział ponad 12 000 pacjentów z 24 krajów europejskich, w tym z Polski. Jego rezultaty stanowią prawdziwy przełom we współczesnej kardiologii, dowodząc po raz pierwszy istotnych korzyści, jakie przynosi leczenie perindoprilem chorych ze stabilną postacią choroby wieńcowej. Lek ten zredukował łączne ryzyko wystąpienia śmierci z przyczyn sercowo – naczyniowych, zawałów serca oraz zatrzymania krążenia o 20%. Zmniejszył także ryzyko wystąpienia zawałów serca o jedną czwartą oraz obniżył ryzyko hospitalizacji z powodu niewydolności serca o 39%.
EDUKACJA ZDROWOTNA PACJENTÓW
Działania edukacyjne skierowane do pacjentów mogą ograniczyć zapadalność na chorobę wieńcową, a tym samym sprawić, że społeczne następstwa zarówno choroby wieńcowej, jak i innych chorób przewlekłych, w najbliższych latach będą dla Polaków mniej dotkliwe.
10 PRZYKAZAŃ Z ZAKRESU PROFILAKTYKI CHOROBY WIEŃCOWEJ
- Choroba wieńcowa może dotknąć każdego, nawet młodszego człowieka.
- Zapoznaj się z istotą i objawami choroby wieńcowej. Będziesz mógł sam sobie pomóc.
- Stosuj odpowiednią dietę, nawet jeśli nie masz nadwagi.
- Nie pal papierosów, ogranicz spożycie alkoholu.
- Utrzymuj należną masę ciała, nie bój się wagi.
- Preferuj aktywny wypoczynek, ćwicz regularnie.
- Kontroluj swoje ciśnienie tętnicze.
- sprawdź swój poziom cholesterolu i cukru we krwi.
- Unikaj nadmiernych stresów, naucz się relaksować.
- Lekarz jest Twoim przyjacielem, nawet, jeśli jesteś jeszcze zdrowy.
10 PRZYKAZAŃ DLA PACJENTA Z ROZPOZNANĄ CHOROBĄ WIEŃCOWĄ
- Choroba wieńcowa nie oznacza wyroku śmierci ani pełnego inwalidztwa; można z nią żyć.
- Poznaj dokładniej swoją chorobę. Będziesz mógł lepiej pomóc sobie i innym.
- Nie bój się dokładnej diagnostyki, nawet inwazyjnej (koronarografii).
- Jeśli kardiolodzy zaproponują Ci angioplastykę wieńcową lub operację pomostowania aortalno – wieńcowego, na pewno jest to najlepsza dla Ciebie metoda leczenia.
- Regularnie przyjmuj zapisywane lekarstwa.
- Sam nie odstawiaj i nie zmniejszaj dawek leków; konsultuj to z lekarzem.
- Nie lekceważ dolegliwości, szczególnie bólów w klatce piersiowej.
- Walcz ze swoimi czynnikami ryzyka choroby wieńcowej.
- Bądź pod opieką lekarza rodzinnego i kardiologa.
- Lekarz jest Twoim przyjacielem. Kto inny może Ci pomóc?
Firma Servier to największa, niezależna, francuska firma farmaceutyczna. Istnieje w Polsce od 1992 roku i aktywnie wspiera edukację zdrowotną pacjentów. Dostarcza zarówno chorym, jak i ich rodzinom wiedzy na temat choroby, jej profilaktyki, a także praktycznych porad dotyczących życia z różnymi chorobami przewlekłymi. Jednym z przykładów działalności edukacyjnej jest Program „Zmierz ciśnienie oceń ryzyko”, zorganizowany pod patronatem Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego, który powstał dzięki pomocy firmy Servier. Projekt ten ma charakter ogólnopolskiej akcji profilaktyczno – edukacyjnej i jest prowadzony w 600 ośrodkach Podstawowej Opieki Zdrowotnej. W Programie, którym objętych jest około 100 000 pacjentów, udział bierze około 600 lekarzy rodzinnych i 500 pielęgniarek. Jego podstawowym celem jest zwrócenie uwagi pacjentów z podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego na zagrożenie, jakie wynika z nadciśnienia i współistnienia innych czynników ryzyka chorób sercowo – naczyniowych.
Firma Servier jest także Sponsorem największego programu profilaktycznego i edukacyjnego dotyczącego chorób układu sercowo-naczyniowego w Polsce – „Polskiego Projektu 400 Miast”, realizowanego w ramach Narodowego Programu Profilaktyki i Leczenia Chorób Układu Sercowo-Naczyniowego (POLKARD 2003-2005). Celem tego projektu jest nie tylko poprawa wykrywalności i skuteczności leczenia chorób układu sercowo-naczyniowego w Polsce, ale także podniesienie świadomości zdrowotnej społeczeństwa. W ramach projektu przeprowadzane są badania przesiewowe oraz szeroka interwencja społeczna i edukacyjna skierowana do mieszkańców małych miast i sąsiadujących z nimi wsi. Ten zaplanowany na kilka lat program, którego jednym ze sponsorów jest firma Servier ma wpłynąć na redukcję śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych.
Servier, w trosce o zdrowie i edukację zdrowotną Polaków, już po raz drugi organizuje bezpłatną, ogólnopolską akcję profilaktyczno – diagnostyczną. W ubiegłym roku, Kardiologiczna Poradnia Servier odwiedziła 25 miast w Polsce. W ciągu dwóch miesięcy przebadano 6500 pacjentów. Po zebraniu i przeanalizowaniu wyników okazało się, że wśród przebadanych osób, prawie połowa (48%) miała podwyższone wartości ciśnienia tętniczego, a u 3 833 osób (59%) zdiagnozowano nadwagę lub otyłość. Spośród 4 717 osób, u których dokonano pomiaru stężenia cholesterolu całkowitego, u 50% stwierdzono przekroczoną wartość 200 g/dl stężenia cholesterolu. Każda osoba, której wyniki badań były nieprawidłowe, mogła skorzystać z bezpłatnej konsultacji kardiologicznej i uzyskać odpowiednie zalecenia dotyczące terapii i modyfikacji stylu życia.
