Nadciśnienie tętnicze nie dotyczy wyłącznie seniorów.[1] Dlatego kiedy pojawia się w naszym domu – a pojawia się statystycznie u co trzeciego dorosłego Polaka[2] – reakcją bywa raczej niedowierzanie niż wprowadzenie rewolucyjnych zmian. Najczęściej po pierwszym szoku pojawia się deklaracja poprawy, ale z czasem wiele osób wraca do dawnych rutyn i przyzwyczajeń, które przez lata przyczyniały się do rozwoju problemu.

Kryzys wytrwałości

W ogólnej populacji 11 mln Polaków chorych na nadciśnienie tętnicze, kontrolę ciśnienia uzyskuje zaledwie 23-33% pacjentów.[3] Oznacza to, że choć wielu pacjentów wie, co teoretycznie należałoby robić (zacząć dbać o styl życia, regularnie kontrolować wartości ciśnienia i systematycznie przyjmować leki), to realizacja tych zaleceń okazuje się bardzo trudna. Między taką wiedzą a podjęciem realnego działania rozciąga się codzienna, bardzo ludzka przestrzeń, wypełniona zapomnieniem, przekonaniami, a czasem wyparciem, które utrudniają przestrzeganie zaleceń lekarskich, bezpośrednio wpływając na skuteczność leczenia.[4]

I tak, 58% polskich pacjentów z nadciśnieniem przestaje stosować się do zaleceń już w pierwszym roku leczenia, a jedna czwarta nie wykupuje nawet pierwszej recepty.[5] Nie świadczy to o rozpowszechnionym braku troski o zdrowie, lecz wynika z natury samej choroby, która nie boli i nie daje spektakularnych sygnałów, przez co łatwo na długie lata zepchnąć ją na drugi plan. A właśnie w tym czasie w organizmie dzieje się to, czego nie widać: tętnice twardnieją, serce musi pompować coraz mocniej, a w mózgu niszczone są drobne naczynia, od których zależy pamięć i sprawność myślenia.

Badania populacyjne wskazują i zwracają naszą uwagę na szczególnie narażone grupy: młodych dorosłych i osoby w średnim wieku, które cechuje najmniejsza wytrwałość w terapii oraz pacjentów dopiero rozpoczynających leczenie.[6] Obie te populacje charakteryzuje subiektywne poczucie „niespójności” choroby z własnym obrazem zdrowia.

Dom przełamujący bariery

Według literatury przedmiotu czynnikiem, który wydaje się najsilniej korelować z przestrzeganiem zaleceń terapeutycznych, są własne przekonania pacjenta, na które wpływ mają osobista wiedza i doświadczenie, a także przekonania rodziny i przyjaciół.[7] Obserwacje z zakresu psychologii zdrowia jasno pokazują, że otoczenie wpływa na zachowania zdrowotne bardziej niż się powszechnie uważa.[8] Dlatego decyzja o zmianie stylu życia wymaga nie tylko wewnętrznej motywacji, ale i zewnętrznego sprzyjającego kontekstu. Neutralne środowisko domowe sprzyja powrotowi do dawnych nawyków; wspierające – pomaga wytrwać i zachować dyscyplinę. Oznacza to, że w domu warto zarówno redukować zbędne pokusy, jak i budować przestrzeń, która wspiera zdrowe wybory i kojarzy się ze spokojem, relaksem i troską o siebie.

Co Ty możesz zrobić dla bliskiej osoby, by wspierać jej wytrwałość terapeutyczną?

1. Współuczestniczenie

Zachowania zdrowotne ludzi mają tendencję do odzwierciedlania zachowań ich rodziny i przyjaciół.[9] Wspólne planowanie zdrowych działań znacząco zwiększa szansę na ich utrzymanie. Możesz zaprosić bliską Ci osobę do wspólnego podjęcia prostych aktywności, takich jak krótkie spacery czy przygotowanie zdrowej kolacji. Warto też wspólnie czytać o korzyściach płynących ze zdrowego stylu życia i wzajemnie się inspirować. 

2. Architektura wyboru

Zdaniem ekspertów ds. zmiany zachowania, należy dążyć do tego, by zdrowy wybór był wyborem łatwym,[10] dlatego warto przearanżować otoczenie tak, aby wspierało wyznaczone cele chorego. Ograniczajcie gromadzenie w domu słodyczy i słonych przekąsek, zadbajcie o dostęp do zdrowszych alternatyw, przygotowujcie dania na wynos tak, by decyzje podejmowane „w biegu” nie kusiły do łamania zasad. Warto również stworzyć przestrzeń sprzyjającą wyciszeniu, ponieważ obniżanie stresu jest jednym z najskuteczniejszych sposobów wspierania kontroli ciśnienia. 

3. Zarządzanie trudnościami

Terapia chorób przewlekłych trwa latami, więc naturalne jest pojawienie się zmęczenia i kryzysów. Przygotowanie się na nie, a także zastanowienie się, jak im przeciwdziałać, zmniejsza ryzyko podejmowania automatycznych, niekorzystnych decyzji w trudniejszych chwilach.[11]

4. Świadomość nawyków

Nawyki wykonujemy bez zastanowienia, a z przyzwyczajenia. Pomagając bliskiej osobie zidentyfikować ich wyzwalacze, ułatwiasz budowanie zdrowszych zachowań. Dla przykładu: jeśli ktoś podjada bezwiednie podczas oglądania telewizji, można wprowadzić zasadę spożywania posiłków wyłącznie przy stole.

5. Poznanie schematów postępowania

Ważnym elementem wsparcia jest pomoc w przekształcaniu zniechęcających myśli w bardziej realistyczne. Obserwacje i badania nad procesem zmiany wskazują, że regularne ćwiczenie samokontroli i samodyscypliny wzmacnia zdolność radzenia sobie z trudnymi momentami.[12] Jeśli bliska osoba ma trudność z odraczaniem gratyfikacji, pomocne może być tzw. epizodyczne myślenie o przyszłości, czyli wyobrażanie sobie konkretnych pozytywnych skutków podejmowanych działań. Skupienie się na tym, jak zmiana może uzdrowić ciało i poprawić życie (np. „wiem, że nie masz dziś ochoty na trening, ale wyobraź siebie to lekkie chodzenie po górach bez zadyszki w przyszłe wakacje. Chyba warto, co?”) może być silnym motywatorem. Projektowanie przyszłych szczęśliwych obrazów realnie zwiększa dzisiejszą motywację.[13]

6. Docenianie małych kroków

Trwała zmiana nie dzieje się od razu. Sukces wymaga cierpliwości i czasu. Skupcie się na procesie i stopniowym postępie – najważniejsze jest utrzymanie właściwego kierunku. Nawet drobny nawyk, powtarzany regularnie, z czasem urasta do czegoś dużego. Kluczem jest to, by mózg zaczął traktować go jako naturalną, niewymagającą wysiłku czynność i nie stawiał oporu przed jej robieniem. Choć małe kroki sugerują długą drogę, warto pamiętać: czas i tak upłynie, ale Ty i Twój bliski w tym czasie zgromadzicie realne, kumulujące się efekty.

7. Zachowaj czujność

Jeśli obserwujesz, że bliska osoba ma wyjątkowo duży problem z wdrażaniem zmian, że traci energię, wycofuje się lub przejawia objawy obniżonego nastroju, warto rozważyć konsultację ze specjalistą. Depresja i lęk często współwystępują z trudnościami w utrzymaniu zdrowych zachowań.

W chorobach przewlekłych leczenie polega na regularnym przyjmowaniu leków i na życiu w środowisku sprzyjającym zdrowiu.

Dzięki cierpliwości, wsparciu otoczenia i wykorzystaniu sprawdzonych strategii opartych na psychologii behawioralnej, bliska Ci osoba ma szansę nie tylko poprawić komfort życia, lecz także odzyskać poczucie sprawczości i kontroli nad chorobą. Twoje towarzyszenie w chorobie nie powinno polegać na tworzeniu planu naprawczego, tylko na uważnym budowaniu tła, na którym chory ma szansę nad sobą pracować. To tło może uwzględniać jasne zasady, które dotyczą Was obojga, świadome organizowanie przestrzeni, w której żyjecie, a od czasu do czasu rozmowę pozwalającą zrzucić ciężar z barków.

[1] Dane polskie bazują na wynikach badań WOBASZ, badaniach lokalnych (Łódź, Warszawa) oraz szacunkach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ). Ich analiza wskazuje, że NT dotyczy od 6% do 9% populacji w wieku 16–18 lat, ze stopniowym wzrostem do wartości około 10–14% w wieku 35–44 lat. Źródło: Olszanecka A., et al. “Nadciśnienie tętnicze u młodych dorosłych. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego.” Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce 8, no. 3 (2022): 109–138.
[2]  Aktualnie NT dotyka 34–35% dorosłych. Źródło: Cegłowska U, Burzyńska M, Prejbisz A, et al. Incidence and prevalence of registered hypertension in Poland. Pol Arch Intern Med. 2024; 134(6), doi: 10.20452/pamw.16746, indexed in Pubmed: 38727185.
[3] Niklas A. et al.; WOBASZ II investigators. Prevalence, awareness, treatment and control of hypertension in the adult Polish population. Arch Med Sci. 2018 Aug;14(5):951-961. doi: 10.5114/aoms.2017.72423.
[4] Hawajski, A. et al. “Compliance i adherence u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym w aspekcie medycyny rodzinnej.” Forum Medycyny Rodzinnej 19, no. 1 (2025): 19–26.
[5] ABC Project Final Report, 2012, www.abcproject.eu [dostęp 2.12.2025]
[6] Prejbisz A., et al. Wytyczne postępowania w nadciśnieniu tętniczym w Polsce 2024 — stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego/Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce Rok 2024; 10(3): 53–111.
[7] Vermeire E, Hearnshaw H, Van Royen P, et al. Patient adherence to treatment: three decades of research. A comprehensive review. J Clin Pharm Ther. 2001; 26(5): 331–342.
[8] Glanz K., Rimer B., et al., eds. Health behavior: Theory, research, and practice. John Wiley & Sons, 2015.
[9] Lin S, Faust L, Robles-Granda P, Kajdanowicz T, Chawla NV. Social network structure is predictive of health and wellness. PLoS One. 2019 Jun 6;14(6): e0217264.
[10] newsinhealth.nih.gov [dostęp 2.12.2025]|
[11] receptanazdrowie.pl [dostęp 2.12.2025]
[12] W literaturze dotyczącej regulacji emocji i radzenia sobie ze stresem podkreśla się, że umiejętność samokontroli oraz adaptacyjnej regulacji emocji wiąże się z mniejszą prokrastynacją i lepszym radzeniem sobie ze stresem (journals.umcs.pl [dostęp 7.12.2025]).
[13] newsinhealth.nih.gov [dostęp 2.12.2025]